Bergson, Henri Smiech

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

ludzką. Czytelnik może również zakwestionować
nie jest jednakże do zrealizowania. Jest to zatem
nierozróżnianie śmieszności i komizmu oraz iiic-
dodatkowy warunek wystarczający, który od innej
wydzielenie humoru czy satyry jako zjawisk
jeszcze strony uwyraznia odmienność perspektywy
odrębnych. Może wreszcie sam żywioł komiczny
tragicznej i komicznej.
dostrzec w czymś zupełnie innym bądz orzec, iż
Schemat powyższy należałoby wypełnić szcze-
zaiste rozsądniej zaniechać dyskursów nudnych dlań i
gółową argumentacją i przykładami z życia oraz
jałowych o tym zagadkowym zjawisku, które należy
różnych dziedzin sztuki. Filozoficzna koncepcja,
przyjąć jako dar analogiczny do nie dającego się
nawet rozwinięta, nie wyczerpuje problematyki
opisać piękna krajobrazu.
komizmu. Analiza tych samych gatunków arty-
Moje komentarze do Bergsona oraz własne
stycznych oraz rozważenie przydatności tych sa-
wywody nie uchylają takich reakcji czytelniczych.
mych chwytów komicznych (powiedzmy
Wręcz przeciwnie, zakładają, że dyskusja jest
karykatury, parodii, kpiny, ironii i burleski) w
nieskończona. Postuluję jedynie ponieważ
podukładach np. la i Ic albo Ic i lic byłaby
komizm żywi się całym naszym istnieniem iż dla
szczególnie instruktywna. Pozwoliłaby bowiem
każdego stanowiska w tej kwestii dobrze jest mieć
stwierdzić względną niezależność owych gatunków i
racje wsparte na koncepcji filozoficznej.
środków artystycznych, a zarazem ustanowić ich
zawisłość i pochodność od filozoficznego rozumienia
Stefan Morawski
zjawiska komizmu.
Zmiech ma podłoże przede wszystkim bio-
Listopad 1975
fizjologiczne i psychologiczne. Zmiejemy się w różny
sposób i oczywiste jest, że wesołość nie zamyka się
w regionach rozważanej tu świadomości komicznej
czy krótko komizmu. Nic też bardziej zrozumiałego
jak opór czytelnika przeciw koncepcji
Bergsonowskiej i tym większy przeciw moim
zaledwie naszkicowanym pomysłom.
Można powołać się na fakt, że śmieszne są dla
wielu osób zjawiska najtrywialniejsze i najbłah-sze
(np. ochlapywanie się tortami w starych
HENRI
Bergson
Zmiech
Esej o komizmie
P r z e d m o wa
Studium niniejsze zawiera trzy rozprawy o
śmiechu (a raczej o śmiechu specjalnie
wywołanym przez komizm), ogłoszone
ongiś przeze mnie w Revue de Paris" *\ Gdy
je zebrałem w jednym tomie, zadałem sobie
pytanie, czyż nie powinienem dogłębnie
zbadać poglądów swoich poprzedników i
poddać porządnej krytyce różne teorie
śmiechu. Wydało mi się atoli, że wywód mój
uległby niepomiernej komplikacji, a jego
obszerność nie byłaby w żadnej proporcji do
wagi omawianego tematu. Tak się zresztą
stało, że uwzględniłem wszystkie zasadnicze
definicje komizmu, uwzględniłem wprost lub
pośrednio, jakkolwiek pokrótce, w związku z
takim czy innym przykładem przywołującym
którąś z nich na myśl. Ograniczyłem się tedy
do przedruku rozpraw. Dołączyłem jedynie
listę głównych
*' Revue de Paris" l i 15 lutego, l marca 1899 r. (Przyp. aut.).
44
prac o komizmie, ogłoszonych w ciągu
Rozdział pierwszy
poprzednich lat trzydziestu.
Od tego czasu pojawiły się nowe prace.
O komizmie w ogólności
Wydłużyła się też lista, którą poniżej podaję.
O komizmie form i ruchów. Siła
Jednakże do samego studium żadnych zmian
ekspansywna komizmu
nie wniosłem *J. Oczywiście nie wskutek tego,
jakoby te rozmaite badania nie rzuciły pod
niejednym względem nowego światła na
zagadnienie komizmu. Moja wszelako metoda,
Co znaczy śmiech? Cóż takiego tkwi w
okieślająca sposoby stwarzania komizmu,
śmieszności? Co by miały wspólnego mina
odbiega od stosowanej na ogół, a
błazna, gra słów, qui pro quo z wodewilu,
prowadzącej do podciągania efektów
scena z wyrafinowanej komedii? Jakich
komicznych pod nadto szeroką i zbyt
destylujących środków potrzeba, by wydzielić
uproszczoną formułę. Obie metody nie
ową zawsze tożsamą substancję, której tyle
wykluczają się wzajemnie, ale to wszystko, co
rozmaitych tworów zawdzięcza tak rubaszny
można dzięki drugiej uzyskać, żadną miarą
albo tak subtelny odcień? Począwszy od
nie narusza wyników pierwszej; ona to jest w
Arystotelesa x), najwięksi myśliciele borykali
moim przekonaniu jedyną metodą, którą [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Pokrewne