(Nad)uĹźycia ciaĹa w kulturze

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

towar osiąga status normy, chociaż rzadko przywołuje się
fakty, że jest to piękno wielorako wspomagane, że stanowi
Gabriela Abrasowicz
144
ono rezultat natrętnych prób kontroli społecznej i prowadzi
często do dehumanizacji jednostki.
Zagadnienie to zostało zanalizowane na planie ideowego
podłoża utworu Skórka pomarańczowa (Pomorand~ina kora,
2005) autorstwa młodej serbskiej dramatopisarki i refor-
matorki teatru Mai Pelević (ur. 1981). Często porusza ona
w swych realizacjach artystycznych zagadnienie autentycz-
ności i tożsamości w (po)nowoczesnym świecie, dla którego
znamienne są zintensyfikowane przemiany. Obecna w jej
twórczości cielesność odgrywa istotną rolę w obrazowaniu
i transpozycji idei oraz wzmaga ich nośność. Autorka daje
dowody na to, że ciało we współczesnym ujęciu jest jednym
z podstawowych układów definiowania i konstruowania toż-
samości, negocjowania jej na nowym obszarze i w nowym
wymiarze. Powinno być ono rozpatrywane (zgodnie z katego-
ryzacją Richarda Shustermana twórcy nowej subdyscypliny
filozoficznej somaestetyki) jako soma czyli żyjące, czujące,
dynamiczne i percepcyjne ciało, zupełnie przeciwstawne po-
jęciom body (jako oznaczenie rzeczy nieczułych i martwych)
oraz flesh (jako cielesne mięso)1.
W tym kontekście znamienny jest już sam tytuł analizowa-
nego dramatu, będący eufemistycznym określeniem cellulitu,
natomiast inspiracją do jego napisania stała się popularna
reklama kremu Nivea zwalczającego oznaki lipodystrofii
pofałdowań skóry, w rezultacie których powierzchnia ciała
przypomina wyglądem skórkę pomarańczy.
Autorka podkreśla tym samym, że ciało stanowi kluczowy
element w procesie określania naszej kondycji jako istot ludz-
1
R. Shusterman, Zwiadomość ciała. Dociekania z zakresu somaestetyki,
tłum. W. Małecki, S. Stankiewicz, Kraków 2008, s. 7.
Skórka pomarańczowa obietnicą wolności?
145
kich, jak również umożliwia nam przejawianie się i funkcjo-
nowanie w świecie. Na stosunek do ciała olbrzymi wpływ
ma przede wszystkim świat mediów, które lansują raczej
kult opakowania : liczy się młodo wyglądająca powierzchnia
ciała, a nie jego wnętrze2. Masowo ulegamy zjawisku ciało-
centryczności , które sprawia, że tożsamość jest stopniowo
wymazywana z umysłu i przenosi się na ciało. Rozwija-
jąca się zwłaszcza kobieca tożsamość od początku bazuje
na kontekstualizacji fizyczności. Ciało w kulturze masowej
zostało zredukowane do wyglądu, a ściślej do jego widzialnej
powłoki. W rezultacie zatraciło ono swoje wnętrze i stało się
dwoma metrami kwadratowymi skóry. Ciało-powierzchnia
stało się stale przekształcającym się ciałem-tekstem3, w który
wpisują się coraz to nowe znaczenia, odciskają się formy
wiedzy i władzy. Tym samym ciało staje się podstawowym
aspektem tożsamości4, dlatego tak istotne zaczyna być za-
gadnienie formy i kondycji.
Problem przywołanej w utworze przypadłości kosmetycz-
nej (często mylonej z cellulitisem chorobą skóry i tkanki
łącznej podskórnej) dotyka ok. 80% mieszkanek krajów roz-
winiętych i jest swego rodzaju bolączką cywilizacyjną. Skórka
pomarańczowa postrzegana jest jako bardzo zawstydzająca
dolegliwość, która potrafi skutecznie wpędzić w kompleksy
i znacznie obniżyć pewność siebie. Chociaż znienawidzony
defekt kojarzy się jednoznacznie z otyłością, złą dietą, bra-
kiem ruchu oraz huśtawkami hormonalnymi, antycellulitową
batalię, która polega na przestrzeganiu niskotłuszczowej diety,
2
P. Błajet, Ciało jako kategoria pedagogiczna, Toruń 2006, s. 73.
3
Ibidem, s. 55.
4
Ibidem, s. 98.
Gabriela Abrasowicz
146
na treningu, zabiegach kosmetycznych, a nawet chirurgicznej
ingerencji toczą kobiety w każdym wieku, także te szczupłe
i zadbane. Zwiat mody i urody nie toleruje żadnych wymó-
wek, nie stosuje wobec nikogo taryfy ulgowej.
W utworze belgradzkiej dramatopisarki przybliżone
i poddane analizie zostają rozterki kobiety jednej z wielu
osadzonej w społeczeństwie, które w znacznym stopniu kon-
troluje i formuje jej wygląd oraz zachowanie. Penetrując
zakamarki tożsamości nowoczesnej Everywoman, autorka
kreśli z jednej strony schemat rzeczywistości konsumpcyjnej,
z drugiej zaś odsłania intymne wyznanie kobiety, która
usiłuje sprawnie poruszać się w sieci nacisków oraz zapro-
jektowanych pragnień, a tym samym wejść w rolę, jakiej się
od niej oczekuje. Zabiegi te kończą się jednak klęską:
Kocham siebie do tego stopnia, że nikt inny nie musi mnie
kochać
Kłamię
Kocham siebie
Kłamię
Kocham siebie do tego stopnia, by kochać siebie
Kłamię
Abym kochała siebie
Kłamię
Aby nikt nie musiał mnie kochać
Jak bardzo kocham siebie
Jak bardzo kłamię, że kocham siebie5.
5
M. Pelević, Pomorand~ina kora, [w:] Predsmrtna mladost. Antologija
najnovije srpske drame (1995 2005), red. V. Jezerkić i S. Jovanov, Novi Sad
2006, s. 229. Cytowane fragmenty wraz z odpowiednim numerem strony
pochodzące z tego samego wydania prezentuję w przekładzie własnym.
Skórka pomarańczowa obietnicą wolności?
147
Pelević, tworząc reprezentację ciała dotkniętego celluli-
towymi dolegliwościami, odwołuje się do estetyki brzydoty
i na jej podwalinach tworzy nową estetykę rzeczywistości.
Praktyki cielesne bohaterki stanowią rozpaczliwe wołanie
o powrót do indywidualności w sfabrykowanym świecie,
który tworzą surogaty i niedoścignione modele piękna,
mające niewiele wspólnego z rzeczywistością. Wydzwięk
utworu jest, jak twierdzi sama Pelević, pozbawiony femi-
nistycznego zabarwienia. Autorka porusza w nim wpraw-
dzie problem emancypacji, ale zarazem zwraca uwagę na
negatywne aspekty zachowań kobiet, które za wszelką cenę
starają się powielać szablony życia społecznego. W drama-
cie zestawione zostały obrazy przedstawiające manipulacje
i nadużycia towarzyszące procesowi upiększania oraz udo-
skonalania ciała, co w rezultacie prowadzi do zachwiania
wewnętrznej harmonii jednostki i poważnego zaniedbania jej
sfery duchowości. Główna bohaterka, tytułowa Pomarańcza,
oznaczona w tekście jako ONA, jest skonstruowana zgodnie
z tendencjami postmodernistycznymi i postdramatycznymi.
Granica między zaangażowaną autorką dramatu a postacią
dramatu jest płynna, niewyrazna lub w ogóle zanika.
Bohaterka burzy, unieważnia i rekonstruuje swoją toż-
samość. Proces swoistej transformacji śledzą i komentują
dwie postaci, Dojrzała i Problematyczna, które ślepo wie-
rzą w restrykcyjne działania mające na celu upiększanie,
odmładzanie i uzdrawianie ciała oraz stanowią uosobienie
idealnego wizerunku współczesnej kobiety rodem z żurnala.
Figura partnera choć bardzo uproszczona i w zasadzie nie-
obecna jest istotnym symbolicznym składnikiem wizji [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Pokrewne